Schrijven is bewegen
Bijna een kwart van de kinderen schrijft tegenwoordig veel slordiger dan nodig.
De schrijfproblemen waarmee de basisscholen te maken krijgen, zijn vaak het gevolg van een nog onrijpe schrijfmotoriek.
Deze problemen ontstaan, doordat kinderen in de eerste jaren van de basisschool te weinig planmatige en systematische motorische oefening op hun niveau krijgen aangereikt. De meeste schrijfmethoden houden met name in hun oefenstof voor de groepen twee en drie onvoldoende rekening met het motorische ontwikkelingsniveau van de kinderen.
Ze stellen te hoge eisen aan het motorisch functioneren.
Start2Write geeft handreikingen aan leerkrachten om in dit hiaat te voorzien.
Ik kan niet…
Juf Vera van groep vier loopt door het lokaal. Ze geeft een schrijf les en drieëndertig kinderen zijn muisstil. Alleen het geschuifel van de stoeltjes en gezucht van elf kinderen is hoorbaar.
Juf loopt langs de groepjes en leest langzaam de volgende regel op. “Schrijf op zegt ze, “ik kan…"
Bij Bart kijkt ze stiekem over zijn schouder. Met de punt van de tong uit zijn mond en totaal verkrampt tracht bij iets op papier te zetten. Bart schrijft met een potlood, dat hij onbeholpen vasthoudt. Zijn andere hand beweegt mee en schuift over het papier. Met ingehouden adem probeert hij tussen de lijnen te blijven.
“Probeer dat potlood goed vast te houden, Bart'', zegt juf Vera, “ontspan je”.
Lees verder
Het bovenstaande voorbeeld is voor veel leerkrachten herkenbaar uit de dagelijkse schoolpraktijk. In de loop van hun ontwikkeling kunnen zich bij kinderen allerlei problemen voordoen, veroorzaakt door aandoeningen en stoornissen van de motoriek, maar ook door geringe aanleg en een gebrek aan oefening van de fijne motoriek.
Wanneer er in het totale ontwikkelingsproces van het kind iets niet goed gaat, met name in de ontwikkeling van de fijne motoriek, heeft dat direct effect op het (leren) schrijven. We signaleren: een minder goede ontwikkeling van de ruimtelijke oriëntatie; een minder goede ontwikkeling van de oog ‑ handcoördinatie; een minder goede ontwikkeling van het evenwicht; vertraging in de algemene motorische ontwikkeling; moeite met concentratie; moeite met stilzitten.
In de pauze vinden we Bart terug op het schoolplein. Bart en Valentijn knikkeren met elkaar.
Bart knikkert met zijn hele hand een ongecontroleerd roei tegen de knikker te geven. Hij mikt nauwelijks en het lukt hem niet met gebogen wijsvinger de knikker in het potje te krijgen zoals de meeste kinderen.
Terwijl Valentijn knikker voor knikker Bart’s verzameling inpikt, wordt Bart’s hoofd roder en roder.
Uiteindelijk rest Bart nog een ding. Hij schopt tegen de knikkers en loopt weg…
Lees verder
Bart’s reactie laat zijn machteloosheid zien en onderstreept dat hij evengoed wil zijn als zijn leeftijdgenootje. Een motorisch zwak kind dat veel frustraties meemaakt, ontwikkelt een afweerhouding om zich te handhaven en zal zijn emoties òf uiten, of onderdrukken. Tijdens het schrijven krijgt het kind een gespannen lichaamshouding, verkrampt daardoor in zijn bewegingen en krijgt een verkrampt handschrift.
Schrijven is een ingewikkeld proces, waarbij je moet stilzitten en bewegen. Om ontspannen en leesbaar te kunnen schrijven moeten kinderen over vier zaken beschikken:
- · een goede ontwikkeling van de fijne motoriek; nodig voor het correct vasthouden van potlood of (vul)pen,
- · goede oogmotoriek; nodig voor het snel aftasten van de regels;
- · goede oog ‑ handcoördinatie nodig om de hand te controleren en te sturen;
- · gevoel voor maat en ritme; schrijven is een ritmisch proces.
Samenvattend kunnen we zeggen dat leren schrijven een vorm van bewegingsonderwijs is. Onderwijs in schrijven zou voor een groot deel gebaseerd moeten zijn op hulp bij het bewegen, dus op oefening van de fijne motoriek. Voor Bart en veel andere kinderen zou schrijven een stuk gemakkelijker gaan als ze er motorisch ook werkelijk aan toe zouden zijn.
Het is dan ook verstandiger om een kind niet te snel te laten schrijven. Liever eerst de fijne motoriek beter te ontwikkelen met spelletjes en oefeningen die een kind wel kan doen, dan meteen krampachtig te schrijven, wat steeds niet lukt. Met een gefrustreerd kind komt het misschien nooit meer goed.
Sam
De kleuters bij juf Marian werken hard om de werkstukjes voor het herfstproject af te krijgen. Het is de laatste middag voor de vakantie en zelfs juf krijgt het er warm van.
Sam worstelt al dagen om zijn spin af te krijgen. Het gepriegel met schaar, lijm en prikpen gaat hem niet zo goed af. Onhandig zoeken zijn vingers de grepen van de schaar en de prikpen valt regelmatig uit zijn nog mollige handjes. Marian beseft dat Sam zijn spin niet af krijgt en zegt: “weet je wat Sam? Als je de spin nu eens tekent, dan is hij straks klaar!” Sam pakt opgelucht een stift en tekent een grote zwarte spin. In augustus van het volgend jaar gaat Sam naar groep 3.
Lees verder
In het huidige schrijfonderwijs wordt nog onvoldoende aandacht besteed aan het verwerven van motorische vaardigheden. Dit is ook een van de redenen dat een groot aantal kinderen in de leeftijd van vijf tot en met zeven jaar problemen ondervindt bij het aanleren van een leesbaar en ontspannen handschrift. Weliswaar wordt in de meeste schrijfmethodes aandacht besteed aan de zogenaamde 'fijnmotorische' warming‑up oefeningen, die bij de start van de schrijfles door de kinderen gedaan kunnen worden, maar er is geenszins sprake van een verantwoorde en gestructureerde opbouw van de kleine motoriek.
Het voorbereidend schrijven bestaat in schrijfmethodes uit het dusdanig begeleiden van de leerling dat hij aan de schrijfvoorwaarden voldoet en kan beginnen met het eigenlijke schrijven. Meestal gebeurt dat via schrijfpatronen. Dit zijn patronen die allemaal vloeiend achter elkaar geschreven moeten worden. De patronen lijken in veel opzichten op letters. In de groep worden ze meestal groot aangeleerd met behulp van liedjes of versjes die passen bij de belevingswereld van het jonge kind.
Voorbereidend schrijven bestaat echter uit meer dan alleen het schrijven van schrijfpatronen. De leerling moet links, rechts, boven en onder kunnen onderscheiden. Hij of zij moet een juiste pengreep, schrijfhouding en papierligging kunnen handhaven, en bewegingen leren als op en neer, rond, hoekig etc.
Remie
“Kijk eens!” zegt meester Renno tegen de kinderen terwijl hij naar het bord wijst, “de rook rolt uit de schoorsteen. Weet je ook waar de wind vandaan komt?” “Tuurlijk!” zegt Remie, en wijst naar het raam dat een beetje openstaat.
“Als jullie de rook nu eens natekenen?”
Op het werkblad in het schrijfschrift staan de schoorsteentjes op de daken al getekend. Remie probeert de rook in een vloeiende beweging uit de schoorsteen te tekenen. Na de eerste bewegingen verlaat de elleboog de tafel al. Het lukt hem niet om stil te blijven zitten. Alles aan hem beweegt.
Remie stapt van zijn stoel en maakt de bewegingen groter en groter.
Lees verder
Remie’s voorbeeld geeft duidelijk aan, dat het oefenen van schrijfpatronen voor veel kinderen niet voldoende is. Bij het voorbereiden op de ontwikkeling van het schrijven zal ontwikkeling van kleinmotorische vaardigheden centraal moeten komen te staan. Hierbij moet worden gedacht aan: handigheid, c.q. coördinatie van hand en vingers; gevoel voor houding en evenwicht; schrijven met de voorkeurshand; oog ‑ handcoördinatie; ruimtelijke oriëntatie
Het is duidelijk dat niet bij alle kinderen deze vaardigheden zich vanzelf ontwikkelen. leder kind heeft zijn eigen beginsituatie, ontwikkelingsniveau en tempo. Verder Met Schrijven. is zo samengesteld, dat het kind voortdurend wordt geconfronteerd met oefeningen en materialen waarmee het op een speelse wijze de kleine motoriek en het schrijven kan ontwikkelen. Er worden geen eisen gesteld aan het wel of niet beheersen van de oefeningen. Het plezier bij het spelen en het uiteindelijk beheersen van de oefening staan voorop.
Thomas
Thomas zit net een paar weken op school. Om wat te wennen heeft juf Annemieke hem dicht bij haar in de buurt aan een taf eitje ge zet . Thomas grote ogen laten de juf geen mom ent los, er ontgaat hem niets. Bij het buiten spelen volgt Thomas zijn juf als een Schaduw. Tijdens een werkles schrijft Annemieke wat in haar klassenschrift. Ondertussen krabbelt Thomas wat op een papiertje. Triomfantelijk steekt hij zijn blad in de lucht en roept: “Kijk juf, ik kan schrijven!”